America President Obama nih 2010 kum ca refugee lak ding minsen thutmi kong ah Pu Zo Tum Hmung le Faiceu biaruahnak

Salai Lian Biak Hu
Faiceu: Atu hi American President Barack Obama nih Refugee kong ah minthutnak a ngei cang ti a si i zeizat sat dah 2010 ca ah hin lak a timhmi a si?
Pu ZTH: A si, September 30, 2009 ah a min a thut. 2010 kum caah ralzaammi vawleicung ramkip in 80,000 lak aa tim. Mah 80,000 hi a tam bikmi lak ding (ceilings) tiah a ti. America ramchung a phan taktakmi (actual arrivals) tu cu hi zat hi a si lo kho men.
Faiceu: Zeiruang ah January siloin September thla ah hin a si?
Pu ZTH: America ah acozah kum (fiscal year) hi October in aa thawk. January a si lo. Kum dongh zong September thla dih a si. December thla dih a si lo. Cucaah September thla dih 2009 kum hi 2009 kum caah kum dih a si. 2010 kum thar cu October 1, 2009 ah aa thawk cang. Cucaah September thla dih ah a min a thut hi a si. President hlun George W. Bush kha cu October zarhnihnak hrawngah a thut tawn. A hnu deuh kan ti lai cu.
Faiceu: Cu ti a si ah 2010 hi zeitin a si kun lai.
Pu ZTH: 2010 kum cu October 1, 2009 in a thawk i September 30, 2010 a dong lai.
Faiceu: Hi min a thutmi lak ding hi zeitindah a then ning a si? Min an thut ningcang, thil sining hi zaran mipi nih kan fian khawh dingin na kan chim kho hnga maw?
Pu ZTH: America acozah nih ralzaammi lak ding a ti tikah kumkhat caah hi zat hi ka lak lai tiah president nih bia a khiah (presidential determination ti a si). Cucaah 2010 kum caah hin 80,000 lak ding a ti tikah hin vawleicungpi kha region in a then hna. Cu hna cu: Africa, East Asia, Europe and Central Asia, Latin America and the Caribbean, Near East and South Asia.
Faiceu: Kannih Kawlram mi hi tah an thenmi lakah zeiphun ah dah kan i tel?
Pu ZTH: Kawlram mi hi East Asia chungah aa tel. 2010 kum caah 17000 lawnglawng lak aa tim cang. 2009 kum ahcun 19,850 nih America an phan. An tam ngai. Cucaah 2850 in a thumh ti khawh a si.
Faiceu: Zeiruangdah kanmah lei hi a thumhning a si?
Pu ZTH: Africa lei tam deuh lak a timh caah a si. 2009 kum ah Africa leiin ralzaammi 9,669 a lak hna. Kumthar 2010 kum ahcun 15,500 lak aa tim cang.
Faiceu: An kan lak dingmi zat hi 17,000 na ti maw cu?
Pu ZTH: A si. Kumthar caah 17,000 lak aa tim. Hi chungah Kawlram mi a si lomi tlawmpal an i tel lai. Cun, hi chung ahhin 2009 kum i a pom cangmi America a lut rih lomi 2700 reng lo an i tel chih. Cucaah mithar hi cu 14300 hrawng an si lai. Mah chungah hin Thailand lei khi kum dang bantukin biapi deuh in a ruah rih ko hna lai, tiah ka ruah.
Faiceu: Thailand lei hi biapi deuh in a chiah tinak maw a si hnga?
Pu ZTH: Aw, si bak ko. A si awk zong a si. April thla 2009 kum tiangah Thailand i UNHCR nih a lakmi Kawlrammi cu 117,000 an si. An tam taktak. Tahchunhnak ah 2009 kum ah Malaysia lei in 5300 hrawng lawnglawng a lak. A tangmi cu Thailand lei khi (tahchunhnak ah Karen le Karenni le adangdang) an si. Tukum zong hi ti luanning deuh in a kal rih ko lai, ka zumh.
Faiceu: A lak dingmi hi kan hnu kum nakin a tlawm deuh tikah Malaysia ralzammi nih hin tah zeitlukdah kan tem khawh ve lai?
Pu ZTH: Na biahalnak hi a tha tuk. Mah hi biatak tein ruah a hau cang. 2009 kum ah khan Malaysia in 5300 reng lo a lak. Hi chung ah hin Chin miphun cu 4400 hrawng an si. A tangmi cu Kawlrammi miphun dang an si. Tukum cu 4400 nak in a tlawm deuh cang lai tinak a si ko.
Faiceu: 5300 hi khoika zawn ah dah a telmi a si?
Pu ZTH: East Asia chungin a lakmi 19,850 chung ta a si. Tukum hi 17000 lawnglawng lak aa timh tikah cun Malaysia lei in cun a tlawm deuh ngai cang lai tinak a si. Malaysia lei in a lak zat a chim lonain ruah damh khawh cu a si ko, nikum nakin a tlawm ngai cang lai.
Faiceu: A si ah tah, a lakmi chungah hin Chin maw kan tam deuh lai miphun dang dah? Malaysia cu Chin caah kan i ruah.
Pu ZTH: Nikum a lakning zoh tikah 80% cu Chin a si i, 20% hrawng hi Chin a si lomi Shan, Karen, Kachin le adangdang hna an si. Tukum cu Chin a si lomi tam deuh a lak cang men hna lai ka zumh. Cucaah Chin a lak ding a tlawm deuh lai tinak a si fawn.
Faiceu: Chin a si lomi tah an tam ve maw, Malaysia ah hin?
Pu ZTH: An tam ngai ve. 11,714 an si, June 2009 tiangah. Chin cu 16,904 an si. An i thlau tuk lo. Mobile registration cu July 2009 in thawk a si i an tam ngai cang lai.
Faiceu: Kawlrammi a si lomi ramdangmi an um ve maw?
Pu ZTH: June thla 2009 kum tiangah 49,852 an si. An tam ngai. Ram dangmi tampi an um ve.
Faiceu: Zei ruangah dah mobile registration hi tuah dih a kan timh?
Pu ZTH: Hihi cu ramthumnak kal ding ruangah a si theng lo. Malaysia ah him tein um khawh ding hi a si bik. Palik le Rela nih tlaih lo dingin.
Faiceu: Ramthumnak kalnak kongah kal than u sihlaw, 2009 kum lakhnga dingmi a la dih fawn lo. 2010 kum hi tah a la dih kho lai maw?
Pu ZTH: America ram nih ralzaammi a lakning tuanbia zoh tikah ka lak lai tiah a tining in America ramchung an phan dih kho tawn lo. Tahchunhnak ah 2009 kum ah hin 80,000 ka lak lai tiah president Bush nih min a rak thut. Asinain, a phan taktakmi cu 74,652 lawnglawng an si. 2003 kum ah lak ding a timi 70,000 a si. Nain, America ramchung a phan taktakmi cu 28,422 lawnglawng an si. 2002 kum hoi hna kha cu buai he a si tikah lak ding a simi hmanh hi 36,500 lawnglawng a si. A phan taktakmi cu 27,119 a si. An tlawm ngaingai.
Faiceu: Thailand ah tampi an um ve i khi hna nih tah zeizatdah an hmuh khawh ve lai?
Pu ZTH: 2009 kum ah khan a zapi a lakmi cu 19,850 a si. Hi chungah Malaysia lei in cun 5300 hrawng lawng an si. Thailand lei cu 75% reng lo kan ti lai cu. Phundang in chim ahcun Malaysia lei cun 25% lawnglawng a lak tinak a si. Kumthar zongah hiti hin a si rih lai, ka zumh ko. A zapi 17,000 lawnglawng a si cang fawn. Mah chung ah hin mihlun 2700 aa tel fawn. Mithar cu 14000 hrawng a si tinak a si lai.
Faiceu: Malaysia lei ah kal than ko u sihlaw, cu zat lawng Malaysia ah lak ding a si tikah, kan hnu kum lak dingmi zat hmanh kan kal khawh lo tikah, hi tah zeitin an kan tuah lai?
Pu ZTH: Mah bak hi kan dirhmun taktak cu a si. Obama nih 2010 kum caah a min a thut cang caah zeitihmanh in hi naktam in lak dingin hal awk a tha ti lo. Cucaah a palhmi hnabeisenak ngeih ding a si lai lo.
Faiceu: Cuti a si ah kan nih Chinmi hi tah tukum 2010 ah zeitlukdah kan i tel khawh lai?
Pu ZTH: Nikum ah 4400 hrawng a si, tukum cu hinak a tlawm deuh suaumau lai tiah ruahdamh khawh a si ko. Norway, Denmark, Sweden, Canada ram hna nih tam an la fawn ti lo.
Faiceu: Chinmi Malaysia ah hin 30000 in 40000 kar kan um lai tiah ruah a si tikah rat a timmi caah ruah channak a um lai maw?
Pu ZTH: Um bak hlah! UNHCR phung le phai theih lo hmanh ah kanan tuak in tuak ding a si ko cang. Lak dih timi cu a si kho hrimhrim lo. Ka chimmi hi palh ning law ti ka duh. Ka palh lai ka zumh fawn lo.
Faiceu: Atu registration a kan tuahmi hi tlai khihnak luatnak ca menmen lawngmaw a si lai?
Pu ZTH: UNHCR phung le lam ah a sang bikmi cu ralzaammi himnak (protection) pek hi a si. Cucaah tlaih khihnak in luat ding hi aa timh hrimhrim awk a si.
Faiceu: Cuti ruahchannak a um lo a si le a um ciami hna caah tah ramthumnak kal ding hi tah i benh tibantuk hi zeitin?
Pu ZTH: Benh zong benh lo zongah a si kho lo. Benhmi le benh lomi aa khat ko. A kalmi zat tiin minung lurel in tuak a si. Cucaah benh nak cun Kawlram leiin kalnak (Visa 93) khi ruah deuh awk a si.
Faiceu: Visa 93 cu zeitin kan tuah lai?
Pu ZTH: America phak cang kain DHS ah sok ding a si ko. A har lo.
Faiceu: Atu ralzam hna caah tiah project an tuah cuahmah mi hi ramthumnak kal loin Malaysia an um chung i zoh khenhnak caah an timi a si lai cu? Ram that in kan kirter dih hna lai tiduhnak maw a si hnga?
Pu ZTH: A si ko. Mah policy hi ram hnihnak ah um khawhnak (local integration) ti a si. Ram a that tikah kirter ding a si lai.
Faiceu: Ruahchannak kan ngei tilo tinak a si ko cang. Biadanh ah CRC hi 2001 in rak thawk a si. Nang Malaysia na rak phak hi 2004 hrawng ah a si rua. Naphak hnuah Malaysia Chinmi hna nih ramthumnak lanh hi a runrun in kan lan tiah kan i ruah ko. Chinmi caah zeitluk in dah na rak tan?
Pu ZTH: A si, February 2004 ah UNHCR zungah riantuan dingin Malaysia ka rak phan. UNHCR Headquarters Geneva nih rian kong an rak ka theihter hmasa. Cun, CRC upa te zongnih Malaysia kal dingin an rak ka sawm len cang. Cun, 2004 kum thawkin biatak in America lei kal hi aa thawk taktak ko. 2004 kum ah President George W. Bush kha a term hnihnak president a tlin kha a si i, amah dawtnak ruangah a si bik. Chin miphun chungin biatak tein a tuanmi pumpak in siseh, a buu in siseh an tam ngai. Chin a si lomi zong an tam fawn. Cucaah hi ti i America kal khawh a si hi minung pakhat maw a si loah buu khat lawnglawng riantuannak in a chuakmi a si lo, tiah ka pom. Kei zong lungtekep pakhat bantuk ka si ko, tiah ka ruat ko. CRC cu thazang a rak chuah hmasa bik tu a si bantuk in kan upat awk le kan ttih zah awk a si tiah ka ruat.
Faiceu: Atu ah cun CRC in ACR zong a chuak cang, cun a dangdang bu tete zong an um len rih. Hi hna UNHCR hmai riantuan tinak na hmuh ning na kan chim kho hnga maw?
Pu ZTH: CRC le ACR hi biapi deuh ah kanmah Hakha lei nihcun kan theih hna. Anmah lawng an si lo. FRO (Falam Refugee Organization) timi Falam lei buu zong a um. Cun, ZAM an timi Zomi buu zong khi zung an ngeih ve i, 10000 leng kan um an ka ti. Buu khat te i um cu UNHCR caah siseh kanmah Chin miphun caah siseh a tha deuh nain, atu cu a tlangpiin phu 4 ah i then a si. ACR le CRC upa te hi an lungthin an i hmu ngai cang tiah ka ruat. Ka lawm ngai. Nain, FRO le ZAM belte he zeidah an lawh te hnga?
Faiceu: Atu zong ah ralzammi hna caah rian na tuan cuahmah thiamthiam. Nangmah pumpak le na innchungkhar caah an dawnkhan lo maw?
Pu ZTH: Dawnkhantu cu a tam tuk ko. 2004 kum i Malaysia ka rat kha keimah pumpak caah cun dawnkhantu ngai a si. Sianginn ka dih ka te a si i, rian luh colh ding ka si nain. Lahkhah pek lomi Malaysia kal tu kha ka rak i thim. Ka ngai chih lo. Kan miphun caah nunnak thap in a tuanmi hmanh pei an um cu.
Faiceu: A hlan nangmah na rak um lio hma a kal bantukin atu ah tah zuampiak awk kan tha ti lai maw, a um ciami ca tel ah?
Pu ZTH: 2004 kum in hma a rak kalmi hi keimah pakhat ruangah a si hrimhrim lo. Hiti nan ruah ahcun nan palh ngai lai. Kanmah Chin miphun lawng siloin miphun dang dawtu tampi thazang zong aa tel. A taktak lo ti ahcun America dawtnak a si bik ko. Thlarau lei mit in zoh ahcun Pathian a vel kan ti lai cu.
Faiceu: UN kan luhnak kongah na sia a rem lomi thil a um maw?
Pu ZTH: Mobile registration luhnak ah eihmuarnak a um tibantuk a leng pah. Hihi a tha lo ngai. UNHCR a ral ngan ngai a si. I ralrin ding a si.
Faiceu: Atu Malaysia a um ciami hna le rat a timmi hna caah ruahnak tlawmpal in kan cheu law kan duh ngai ko.
Pu ZTH: Malay kal lai i ramtthumnak ah lanh colh aa timmi cu sumkhal a hnah cawrhter timh he aa lo. Cucaah a har taktakmi ti dah lo cun Malay kal hrimhrim i timh ding a si lai lo. Tlaih le khih a tam. Rian a tlawm chin lengmang fawn. Malay a um ciami zong nih ramthumnak ah kal colh dingin i ruat ding a si lai lo. Lungfim tein um ding a si lai.
Faiceu: Kan i lawm tuk hringhran.
Pu ZTH: Ka lawm tuk ve.

Salai Elaisa Vahnie Le Faiceu Biaruahnak

Faiceu: Na sinah biaruah rat kan duhnak hi a sau ngai cang. Atu lawngah kan phan kho. Caan na kan pek caah kan i lawm.
Salai Elaisa: Acan arem thiam lo ruangah a si. Interview ka postpones lengmang mi aruahzia rak ka thiam ko u. Cun, zei ka chim hlanah thil fianter duhmi pakhat ka ngei. Atu keimah hi UNHCR, UNV asiloah community/organization pakhatkhat maw represent mi ka si lo. Hika kabia vialte keimah pumpak hmuhnak le ruahnak a si timi kha fiangter hmasa ka duh.
Faiceu: Na chuahnak khua, na sianginn kainak le na riantuannak pawl na kan chim kho hnga maw?
Salai Elaisa: Mararam Aru khua ah ka chuak. Bachelor of Divinity (BD) - India, DU [Delhi University] Bachelor of Commerce (honours) 2nd Year ka kai lio TOEFL ka phi i, the U.S. Department of State Scholarship in Indiana University Bloomington, USA ah sianginn ka peh than. Bachelor of Science in Informatics and Business cognate cu 2006 ah tlamtling tein ka dih. Atu ka riantuan lio mi cu IUNV a si.
Faiceu: IUNV cu zeidah a si. Adang na cawlcanghnak tete na kan chim kho hnga maw?
Salai Elaisa: IUNV cu an International United Nations Volunteer specialist ti a si UN tang aum mi si. Chin siangngakchia pakhat dirhmun in a luanciami kum 13 chung cawlcanghnak (volunteer activities) tete chim a si ahcun, atam ngai. Kaa chingchiah khawh tawk in ka chim ko lai mu. India ka um lio Seminary ah Student Secretary, Chin Student Union (CSU) Secretary, Kawlram tlangcung miphun hna nih rak dirhmi United Nationalities Democratic Congress (UNDC) ah Executive Member, the All Burmese Resource Center (ABRC) ah Secretary, le Joint Action Committee (JAC) ah Executive Member hna ka rak tuan. USA ka phanh hnu Burmese Student Association at IUB ah Secretary, 1990 Kawlram General Election ah parliament seat pakhat a rak hmu ve mi Mara Peoples Party (MPP) he Secretary of Foreign Affairs and Repetitive to North America, Chin Student Union of North America (CSUNA) dirhkhawh nakding caah Convenor, Chin National Council (CNC) Foreign Affairs Committee Member, le Chinland Guardian ah assistant Editor ka tuan ve. Chinland ah Mautam pammi hna caah 2007 thawk in atu tiang Volunteer Advocate dirhmun in ka tuan cuahmah.
Faiceu: Chin mino pakhat dirhmun in na cacawnnak le na cawlcangh ning uar na um tuk. Organization pakhat cio ah nan riantuanmi tampi theih kan duh ko nain, Malaysia focused in bia hal kan duh. UNHCR ah IUNV rian he pehtlai in hal hmasa kan duh. IUNV cu zeidah a si? Zeidah na tuan bik cem? Cun zei ruangah dah Chin miphun Malaysia kan rak zam? Refugee kan si taktak maw? timi hna na kan chim kho hnga maw?
Salai Elaisa: Biahalnak tha tuk na ka hal. Abikin Chin ralzam hna kong mu. Kan riantuanmi hi the United Nations Volunteer Program Headquarters Germany Bonn chungah a si i, an International United Nations Volunteer Specialist tiah an auh. Hika ka Assignment Station UNHCR, KL, Malaysia ah hin cun holhlet, calet, le cun Office nih aherh an ti ning paoh in ka bawmh ko hna. Research, Advise tbt aherh ning kan tuah. Chin miphun kan zatein 100 ah 100% Refugee qualified kan si. Cucaah, Malaysia tbt ah kan rak zam cu a si.
Faiceu: Zeiruangah Chin miphun cu 100 ah 100% Refugee qualified kan si, tiah na chim khawh?
Salai Elaisa: International Law and Refugee Law ning in Ralzam (Refugee) timi cu:
1) Miphun ruangah maw;
2) Biaknak ruangah maw;
3) Politic ruahnak ruangah maw;
4) Buu pakhat-khat ah chungtel si ruangah maw; le
5) Chuahkehnak (Race) ruangah maw;
hi hna pakhatkhat ruangah harnak maw, hremnak maw, hnahnawhnak maw atongmi (or) atuar dingmi na si ahcun Refugee na si.
Faiceu: Asiah Chin miphun hna cu cubantuk criteria ah kan lut dih tinak a si maw?
Salai Elaisa: Kan lut kho dih ko. Zeicatiahcun, Kawlralkap nih (1) Force Porter an kan phawrhter, (2) Tlangrian (forced labor) an kan tuanter, cupinah (3) Unwarranted Tax tiah kan auhmi Ar, Vok, Facang, Caw tbk eiawk duh zong duh lo zong ah forced in an kan thawhter. Cucu zeidang ruangah si loin "Chin Miphun - Miphun dang" le "Khrihfa, Biaknak dang" kan si ruangah a si. CNF/CNA na si tiah puh ruangah maw, Nainganzi ruahnak (political opinion) ruangah maw, phun dangdang in tuar a tongmi zong kan um rih. Atu langhtermi "Biaknak" ruangah le "Miphun dang" si ruangah timi criteria pahnih (2) ah pakhatkhat nih hin Chin miphun cu Refugee zakhat ah zakhat a si ter ko. Cucaah, Chin miphun kan zatein 100 ah 100% Refugee kan si hna.
Faiceu: Chin miphun hna cu eiawk an ngei lo, an harsa caah ramleng an phan an timi ahman lo tinak a si hnga cu?
Salai Elaisa: Chin Refugees hna cu eiawk ngeih lo hartuk ruangah pemmi (Economic Migrant) kan si lo. Biaknak le Miphun ruangah atuarmi kan si ruangtu ah Refugee kan si timi hi Malaysia lawng siloin India, cun ramthumnak Australia, Norway, Denmark, Canada, USA etc ah aphan cangmi Chin miphun hna vialte nih kan i fianding a herh. Cucu kan Chin miphun le kan ton liomi kan dirhmun caah abiapi tuk hringhran ko rua, tiah ka ruah.
Faiceu: Na tuannak ah zeihidah a har bik na ti?
Salai Elaisa: Kan Chin miphun Malaysia a rak phanmi ralzam vialte himnak “Immediate Protection” pekcolh ding aherh ko, tiah thinlung nih atheih zat in kan duhning in rian kan tuan kho lo, aa tuan thiam lomi khi ahar tuk.
Faiceu: Cu na harnak cu zeitindah tei na zuam?
Salai Elaisa: Protection thami te an hmuhkhawh nakding caah kan tuah khawkmi lam in kan tang ko.
Faiceu: Zeihbantuk lam pawl dah an si?
Salai Elaisa: Confidential deuh a si caah ka chim kho lo. Aruah zia ka thiam ko u.
Faiceu: Um, Chinmi nih Immigration interview an phit tikah zei zawnte dah an chambau bik tiah na ruah?
Salai Elaisa: Zei ruangah dah Refugee kan si timi an thei lo, an i fian lomi hi a si.
Faiceu: UNHCR le Chin community riantuantinak kong ah zeitindah na hmuh? Tahchunnak ah an riantuantinak hi a mak lo tuk na ti maw siloah a mak tuk ko/hma a kal tuk ko tiah na ruat maw ti bia.
Salai Elaisa: Kaphnih lei in chambaunak (limitations) aum bantukin thatnak an tuahmi atam tuk ve ko.
Faiceu: UNHCR lei in achambaubik mi zeihdah a si?
Salai Elaisa: Kan Chin Community sining taktak (our reality) hi Malaysia ah aummi UNHCR zung nih a luancia mi caan hrawng khan an rak kan thei tuk rua lo, tiah ruahkhawh a si. UNHCR ah riantuan ka thawk kum 2007 ah Officers hna nih bia an ka halbik tawnmi cu: “Why you Chins are like this” timi hi a si. Chin groups ah kan min a tam, kan holh a tam timi khi a buaipi ngaingai mi an lo. Kan sining an rak digest kho rih rua lo.
Faiceu: Cutikah, zeiti an tuah/tuanti ah dah hma a kal deuh lai tiah na ruah?
Salai Elaisa: Cutikah, kan timi cu: “We Chin are as we are. This office and we all must recognize our reality. Therefore, it is not a question of 憌hy’ such as this question, but it is a question of 慼ow’,” tiah kan leh tawn hna. Kan sining kha kan sining bantuk tein kan zoh thiam, kan hmuh thiam, kan theih thiam ahau i, kan i fian hnu ah, kan sining taktak dirhmun taktak “zeitindah” kan tuah ah atha bik timi aphi “solution” kan kawl a hau. A fawinak in chim a si ahcun, Chin miphun cu “plural society” kan si. “We Chin are amazingly diverse in our society formation and structure. That means we are unique. Therefore, we must deal with it uniquely” tiah kan rak ti tawn. Atu an kan theih deuh ngai cang, tiah ka ruah. Community he zeitin deal ah dah athabik lai timi zong an theih ngai cang ko, tiah ka ruah.
Faiceu: Chin Community nih an chambaubik mi pawl zeidah a si, na kan chim kho hnga maw?
Salai Elaisa: Chin Community Committees hna zong nih an tuah khawhmi le an thathnemnak tampi a um bantukin tha deuh in tuah khawh ding tampi a um ve. A pakhatnak ah capacity le Technical resource angei lo. A pahnihnak ah, transparency and accountability zong atlawmtuk. Cucaah, UNHCR zong nih Chin miphin hi an kan zum ti lo.
Faicei: Zei ruagah dah Chin Community cu hitihin kan si ko nga? Thatnak lei in tuah khawhnak lampi tuah ah atha na timi te na kan chim kho rih hnga maw?
Salai Elaisa: Ahmasabik fianter ka duhmi cu leaders an that lo ruangah a si lo. Zeitindah thatdeuhnak lampi kan zulh khawh lai, timi Innovative Ideas le Creative Thinking kan rak ngeih lo ruangah a si bik tiah kei cu ka hmuh ning a si.
Faiceu: Cucu zeidah na chim duh bik? Kan khuakhan thiam lo ruangah a si na ti duhnak a si maw? Cu ti asiah zeibantuk in dah i hrawm ah atha na ti?
Salai Elaisa: Kan Chin Community tha tein observe atuahmi le a study mi nih cun an ngeihmi System and Structure ruangah a si bik, tiah an theih cio ko lai dah. Cucaah, aho paoh nih aduh ning in manipulate tuahkhawh lomi System and Structure thar achuak cang ko tiah chim khawh a si. System thar achuah hnuah UNHCR nih Chin Community sinah service an pek (deliver) ning atha deuh ngai cang.
Faiceu: Cucu ACR/CRC le Chin community vialte nih an duh deuhmi a si lai tiah na ruat maw?
Salai Elaisa: An duh tuk ko tiah ka ruah. Zeicatiahcun, atu system hi Monopoly System a si tilai lo i, democratic le organizational principle taktak in Team Work, Cooperation, Colaboration etc based mi “fairness and equality” adikbakmi “guarantee” apek mi si rua tiah ka ruah. Hopaoh nih Egual opportunity aduhmi kan si bantukin Refugee aho paoh, Chin group ngan deuh mi, athawng deuhmi, a fa deuhmi, ader deuh mi etc vialte nih a hmuh awkte anhmuh ding kha a biapi ngaingai.
Faiceu: Community fe deuhmi pawl achuah hi Chin Unity a hrawktu a si tiah a ruatmi an um. Nangtah zeintindah na ruah?
Salai Elaisa: Kei cu ka ruat lo. “Unity in Spirit, Diversity in Operation” timi kan theihpeng dingah duhsak ngai a si.
Faiceu: Community lei in zeipawldah an tuah lai i hma a kal lai tiah na zumh?
Salai Elaisa: Community Committees le leaders vialte nih UNHCR he biatak tein “cooperate” an tuah khawh a biapi tuk hringhran lai. Ahnubik thil akal ning bantuk in akal i pehzulh khawh a si ahcun, UNHCR le Community riantuantinak ah atha chin lengmang ko lai tiah ruahnak ka ngei.
Faiceu: Kawlram 2010 election hnu zongah Malaysia UNHCR nih hin Chin ralzam hna a cohlan peng ko hna lai tiah na ruat maw?
Salai Elaisa: Kawl Ralkap cozah State Peace and Development Council (SPDC) nih timhlamhnak a ngeih lio mi Kawlram 2010 election hi Kawlram caah Democracy based on Federalism a chuahpi taktak lai maw, tiah kan tuak ah atha deuh hnga. Cun, Kawlram buainak hi Uknak system e.g. Democracy vs. Military Regime ruang lawng siloin “Ethnic Conflicts” ruang zongah a si bik timi zong philhawk a tha lo. Tette pakhat ah, U Nu chan lioah khan Democracy Parliament System kan rak hmang ko nain, ethnic conflicts a um ko. Cucaah Karen National Union (KNU) arak um. Khabantuk in kan tuak tikah na halmi hi afiang ko rua, tiah ka ruah.
Faiceu: Malaysia um UN register a ngah rih lomi Chin ralzam hna nih zeitin in khua an khan ah dah UN register an ngah khawh bik hnga? Cun UN register a ngahcia mi hna nih zeipawldah timhtuahnak a ngeih a herh bik tiah na ruahmi rak kan chim kho law kan i lawm ko hnga.
Salai Elaisa: UNHCR le Community leaders hna bia ngaih le zulh khawh atha bik.
Faiceu: Chin ralzam hna caah abiapi tukmi lobby a tuah ti thawng kan theih. Zeibantuk phun lobby dah na tuah timi kong le khoika ram hna ah dah na va tuah timi rak kan chim kho law kan duh ko.
Salai Elaisa: Chin miphun le ralzam hna caah kan riantuan mi tete cu a um pah len ko. Kum 2007 le 2008 hrawng kan tuah mi pawl tu hi serious isuess tete pawl a tel deuh.
Faiceu: Zeibantuk issue deuh pawl le zeibantuk phun in tuah dah a si na kan chim kho hnga maw?
Salai Elaisa: Tampi lak ah mipi zong nih kan theih aherh rua tiah ka ruahmi cu La-Wa-Ka tiah kan theih tawnmi U.S. Department of Homeland Security (DHS) nih Kum 2007 donghnak lei le Kum 2008 thawk hrawng Malaysia a um mi Chin ralzam hna tamlak tein denied an rak kan tuah. Tamtuk reject kan tong kha mu. Credibility Reason deuh arak si. Zeidah cucu a chim duh tiah cun, Chin pawl nan Refugee Halning (refugee claim) kan zum hna lo. Refugee nan si lo, ti a si ko. Chin ralzam hna cu P2 category ah chiah kan si caah Miphun piin kan mualpho sual lai maw, tiah kan rak phang ngaingai. Kan miphun caah serious issue a si bantukin Immediate action lak ahau tiah ruah arak si caah March-May 2008 ah US cozah Department of State he Washington DC ah ton a rak si.
Faiceu: Zeidah nan i ceih bik?
Salai Elaisa: Kan biatlangpi cu: Chin Miphun cu 100 ah 100% Refugee kan si. Kan Refugee halmi hi rak kan reject hlah u. Nanmah kilvennak (protection) kan herh ko. Resettlement zong tam deuh le rang deuh in ka tuah piak ko u, tiah kan nawl hna.
Faiceu: Nan lih hrawkhrol an kan ti tung ahcun ankan zum kho ti lai maw?
Salai Elaisa: “Chin miphun nih Kawl Ralkap Porter aphawr ballomi kan um lo; Tlangrian atuan ballomi kan um lo; Phaisa, Facang, Ar, Vok, Caw etc a pe ballomi kan um lo. Miphun dang Chin miphun le Khrihfa kan si ruangah hitihin Kawlralkap nih an kan sarhsat. An kan tuarter. Cuvebantukin, Chin miphun cu cathiam kan si lo; American culture theimi kan si lo; Kan ton liomi harnak, Kawlralkap nih an kan tuahser ning zong kan langhter thiam lo. Kanmah le kanmah kong, kan sining hmanh a chimthiam le a relthiam mi kan si lo; tuzing zeidah na meh ti hmanh a dik in a chim thiam lomi Miphun kan si rih. Kan Refugee halning hi kan lih le hrawkhrol bia a si lo. Faktuk deuh in La-Wa-Ka nih interview an tuah caah a sungmi kan si. Refugee kan si ko. Interview hi anem deuh in ka tuah ko u, arang deuh le tam deuh kan la ko u,” tiah kan ti hna i a tlamtling ko. Zeicahtiahcun, kan ton taktak mi kan si ning taktak a si caah a si.
Faiceu: Cuti asiah, cu lobby cu abiapi tuk hringhran tinak a si hnga cu. Cu lobby hnu ah US acozah nih Chin ralzam hna an kan cohlang ti maw?
Salai Elaisa: Malaysia Chin Refugee le USA aphan cangmi Chin Refugee tampi nih an theih deuh lai. Zeicatiah interview atuahmi le appeal atuahmi an si caah a si. Chin Refugee hna kan “Refugee Halning” cu 2008 in “Turning Point” a si tiah kan Chin History ah tial usilaw kan palh men lai lo dah.
Faiceu: Zeicadah “Turning Point” tiah kan ti khawh lai. Refugee cu kan si peng ko lo maw?
Salai Elaisa: Refugee kan rak si peng ko nain, kan sining kan i theih lo caah a halning (refugee claim) kan rak thiam lo. Rambo Adventure case kan tuanh tawnmi kha arak herh ti lo. USA nih a interest mi zong a si lo. Ahmanmi, thil kan ton taktak mi Porter Voikhat te ka phawrh ruangah ka rak tli tbk in Refugee cu ngah khawh a si cang.
Faiceu: By the way, atu ah khan P2 category a si caah Chin miphun hna caah abiapi tuk tiah na chimmi ka theih. Zeidah a si timi fiang deuh na ka chim kho hnga maw?
Salai Elaisa: US acozah nih Refugee hna Resettlement atuah tikah a hmanmi Category a si. Category P1, P2, P3 tiah pathum in then a si. “P” timi cu Priority tinak a si. Cucaah Priority1, Priority2, le Priority3 tiah chim khawh a si hnga. P1 hi UNHCR nih US cozah ah “individual case basis” in referral atuahpiak mi hna an si. P3 hi Family Re-unification category ah an hman. P2 hi adang deuh. US acozah Department of State bak nih hi hna miphun hi cu “Special Humanitarian Concern” a si tiah category a pekmi an si. The U.S. Department of State lawnglawng nih cun Category cu miphun pakhatkhat peknak (assign) nawl a ngei. Cu chung cun Chin miphun kan i tel.
Faiceu: Chin miphunpi cu USA acozah nih special miphin in an kan cohlan tinak a si cu?
Salai Elaisa: “Humanitarian Concern” kan ti tikah an State Dept policy cover ding khi a si deuh. Miphun pakhat an interest mi kha P2 an pek ko hna. P2 hi “Group Processing” ti zong in theih a si ve. Zeicatiahcun, miphun pakhat ahlei (aathu) special in tuahpiak mi thil a si caah a si. Kapkhatlei in theih aherhmi le i ralrin aherhmi cu: individual case in tuahpiak mi P1 case ah cun a lih le a hrawkhrol hmanh ah amah pumpak case lawnglawng a effect lai. Sihmanhsehlaw, P2 kalning cu minung zeizatmaw kan lih hrawkhrol ahcun kanzapi huap in kan Chin miphunpi caah processing a effect khawh. Aa rawk kho. Hi effect hi kaphnih a kal kho rih. Resettlement Process DHS nih information le data a lak cuahmah mi hi USA ah resettled ciami kan zate a effect khawh bantukin USA ah Chin Refugee hna kan thutning kan dirhmun Annual Survey le Report nih Resettlement Process affect khawh ve.
Faiceu: Cucu phan a um ko tung. Chin miphin kan mualpho sual lo nakding caah zeibantuk in dah awareness le action lak ah a that tiah na ruah?
Salai Elaisa: Hi kong he pehtlai in USA ah Chin Churches le Community cheukhat zong ah biatak tein rak chim le rak i ceih bak a si cang. Chin Churches, Chin Communities, CSUNA, CYO etc hna vialte nih hmalaknak an ngeih cio dingmi, kan i ralrin taktak a haumi thil a si, tiah ka ruah.
Faiceu: Tuanah khan zeiruangahdah Chin miphun hna hi ralzam kan si i ramleng kan chuah timi na kan chimh cang. Ramleng kan phanh khawhmi, refugee kan hmuh khawhmi hi cheukhat nih cun amah ruangah tiah mi pumpak maw organization pakhatkhat maw tuahsernak ruang bak a si tiin an dirpi. Nang na hmuh ningah tah aho ruangah dah a si tiah na ruah na kan chim kho hnga maw?
Salai Elaisa: Kan zatein tanti tuanti "joint effort" thawng in a si bik ko. Riantuantu tiah Chin organizations, Chin miphun a kan dawtu international organizations, acozah le pumpak tampi an i tel ko lai. Cucaah, minung pumpak pakhat ruangah maw, organization pakhat ruangah tiah chim a tha rua lo.
Faiceu: Atu IUNV rian naa dinh in USA na phanh than hnu ahtah Chin ralzam hna caah Lobby na tuahmi dang a um ti maw? Aum ahcun zeibantuk pawl dah a si? Chin miphun hawi hna nih an theih aherh mi, theih awk atha tiah na ruahmi a um ahcun rak kan chim kho ve law kan i lawm tuk ko hnga.
Salai Elaisa: Kan chimh khawh ko. Chimawk thalo confidential deuh in ruahmi tu cu kan langter lem lai lo i, aruahzia ka thiam ko u. Kan hnu thla [June] chungah US cozah kan nawl than hna. Chin Refugee issue hi “comprehensive approach” in aphi kan kawl piak ko u, tiah. Ramchung le Ramleng voikhat ah apahnih in piatana phisin ding kan bawm ko u tiah kan ti.
Faiceu: Ramchung le Ramleng na ti i zeidah Ramchung ah kan bawm hna seh ti le, zeidah Ramleng ah ka bawm hna seh tiah, na dumi cu a si, tlingdeuh le fiang deuh in na kan chim kho hnga maw?
Salai Elaisa: A pakhatnak ah, ramdang azam cangmi Chin Refugee hna hi International Protection tha deuh kan herh. Abikin, US acozah zohkhenh kan herh. Malaysia le India ah tuanreltu organizations hna nih arang deuh, kau deuh le tha deuh in Chin ralzam hna an (protect) zohkhenh khawh nakding caah abipi bikmi Tangka tam deuh pe ko u. Resettlement Program rang deuh le tam deuh kan tuah piak ko u, tiah kan nawl.
Apahninak ah, zeiruangahdah Chin miphun kanram in kan zam timi “root cause and origination” zong aphi nan kan kawlpi ahau ko, tiah kan nawl hna. Kawlram ah political change a um khawh nakding caah kan i bochan peng ko. Political change le national reconciliation cu ultimate solutions a si. Cu dirhmun kan phanh khawh rih lo hmanhah a zeimawzat Chin Refugee exodus hi phisin khawh a si.
Faiceu: Zeihtindah phisin khawh a si lai tiah na ruah?
Salai Elaisa: Kanram in kan khuasakning khi a that deuh a hau. Motor lampi kan ngeih a hau. Motor lampi a um lo ruangah Kawralkap caah porter phawrh a si. Media le Technology athat lo ruangah Kawlralkap nih minung covo (human rights) a hrawhmi khi kan tuar khun. Vawlei cung theihlo in thil cangmi human right violations tampi a um. Kum 2006 in Mautam kan pam i eiding kan ngei lo. Kawlralkap nih eiding an kan pek lo lawng siloin, pek an kan timhmi pawl hmanh a kham rih hna. Cucu, “Food as Weapons of War against Ethnic Chins” a si. Kanram ah um thiam, khuasak thiam, nung thiam lo ding in an kan tuah. Burmanization and Ethnic Cleasing policy ning tein antuahmi a si. Hiti kan si ah cun Chin miphun cu kan dih taktak ko lai. Kan ram in kan zam dih ahau. Cucaah, kan zoh sawhsawh hlah u law, nanmah bawmhnak, nanmah protection kan herh ko. Community Development kan herh tiah, kan nawl hna.
Faiceu: Hmaileiah zei riantuan dah na timh?
Salai Elaisa: Scholar si ka duh.
Faiceu: Na interest mi zeidah a si, na kan chim kho hnga maw?
Salai Elaisa: Ka interest mi cu Democratization, Human Rights, Conflict Resolution, State Construction, le Development a si. Abikin kan Chinland le Kawlram caah mu.
Faiceu: Interview kan in tuahmi na kan leh caah kan i lawm. Na sianginn kainak kong he Interview dang tuah kan duh rih ko. An hakkau tiah cun kan ti sawh hlah mu.
Salai Elaisa: You are most welcome a si ko.

( Salai Elaisa Vahnie he itonnak hi Faiceu Journal, No. 1, Vol. 26 le Vol.27 ah chuahmi a si)

Dr. Salai Ngun Cung Lian le Faiceu biaruah

Dr. Salai Ngun Cung Lian, Center for Constitutional Democracy, Michael Maurer School of Law -Bloomington, ah Senior Research Fellow a tuan lio mi Malaysia a rak kan tlawng i Faiceu Media he biaruahnak caan kan ngei kho ve. Atanglei hi kan bia ruahmi pawl cu an si.
Faiceu: Na chuaknak hmun, na innchungkhar kong le degree na ngahmi pawl na kan chim kho hnga maw?
Dr. SNCL: Matupi khua ah ka chuak. Ka nupi cu Mai Ngun Tin Tial a si. Ka fapa min hi Ram Cung Thang a si i thla 8 a si cang. Indianapolis ah khua kan sa i Indiana University Bloomington ah rian ka tuan. B.A. International Economics and Cultural Affairs in Valparaiso University, USA in ka ngah. LL.M le SJD hi Indiana University School of Law - Bloomington, USA thiamthiam in ka ngah.
Faiceu: CNF/A hi zeitik kum thawk in dah na rak luh? Zeibantuk thinlung ruang bik ah dah CNF/A hi na rak luhnak a si?
Dr. SNCL: CNF/A hi 1988 November thla ah ka lut. Kanram le miphun caah dohthlennak tuah hi a herh timi ka zumh caah ka lut mi a si ko.
Faiceu: Atuhi CNF/A ah zeidah na tuan lio? Adang bu hna ah rian na tuanmi a um maw? A um a siahcun zeibantuk bu hna ah dah rian na tuan?
Dr. SNCL: CNF ah hin Judiciary Department ah Chief Judge le Organization Department ah Secretary ka si. Chief Judge tuan ah hin cun, Secretary of Organization rian kemh chinh hi, a dawh lo ngai mi a sinain Party member tam deuh nih khinh mi a si caah ka kawmh mi a si. Chin Forum ah hin Member of Management Board Member ka si. Centre for Constitutional Democracy, Indiana University ah hin Senior Fellow ka si. Chin Human Rights Organization ah hin Legal Consultant ka si. Mara Peoples Party (LA) ah Advisor ka si.
Faiceu: Ramtang ah CNF/A na si lio ah zeidah a har bik na ti? Cun harsatnak le lungrawhnak na ton caan ah zeidah na thazang laknak bik a si tawn?
Dr. SNCL: Chin National Army ka tuan lio ah a har bik mi cu, Camp ah siseh, front line ah siseh, duty ka lak (sentry) ka tuan lio ah, keimah daithlang ruang ah, Kawl Ralkap an rak ra mi ka theih sual lo i, a kan kah lai i, ka hawi le an thi sual lai timi thinphannak hi a si. Lungrawknak hna hi chimh cawk lo in ka tong peng ko. Ka dawt tuk mi kan hawi le hna Ralkut in an thi ti ka theih paoh ah, ka nau ka u ka chuahpi taktak nih Ralkut in a kan thihtak tluk in ka lung a fak i, ka lung a rawk. Lungrawknak le ngeihchiatnak ka ton tik paoh ah, Khrihfa ka si bantuk in thla ka cam tawn. Cun, carel hi lungrawk le lungretheihnak hnemhtu tha bik a si pin ah, theihhngalhnak a karhtertu a si i, lungrawk lio zong cauk rel awk a um ah cun, ka nuam ngai ko.
Faiceu: CNF/A le Kawl ralkap cozah daihnak (cease-fire) tuah dawh nan lo maw? CNF/A le Chin mipi zeitindah biatak deuh le thawng deuh in riantuanti khawh a si lai? CNF/A nih zeitin dah mipi dawtnak le zumhnak tam deuh kan lak khawh lai tiah na ruah?
Dr. SNCL: Zeithil paoh hi a si kho mi lawngte a si ko timi hi ka zumh ko. Cu caah, Kawl Ralkap le CNF/A kar zong ah remdaihnak taktak hi a um kho mi a si ko. Peace and Tranquility Commission hna zong nih biatakte i, SPDC le CNF karlak ah remdaihnak taktak a um khonak caah an i zuam peng ko. 2007 Rih Camp i chawnh hnu ah, SPDC lei nih remdaihnak kong ceih an duh paoh ah CNF cu ready kan si peng ko tiah theihter an si ko i, SPDC pawl nih remhdaihnak an duh le duh lo cung ah remhdaihnak taktak a um kho le kho lo cu aa hngat ko.
Chinland hi Pathian nih Chin miphun a kan pek mi ram a si ti fiang tein kan i theih i, Chin miphun tiah miphun dang hna bantuk in miphun pakhat ah a kan serh ve ti fiang tein kan i theih i, miphun dang hna bantuk in Chinland ah Chin miphun hna nih kan mah kan kong kan lam zalong tein khuakhan lairel khonak nawl kan ngeih awk a si ve timi hi Pathian duh mi a si ko tiah fiang tein Chin miphun pakhat paohpaoh nih kan i theih cio i, Pathian nih a kan pek mi talent hna Chinland le Chin miphun caah kan hmang cio ah cun, riantuan ti kho lonak a lam a um lo tiah ka ruat. Cubantuk in ruahnak fek tein kan ngeih mi par ah lungrual tein Chin miphun hna nih kan tuanti cio hna ah cun, zeithil paoh hi kan tuah kho ko lai tiah zumhnak fek tein ka ngei ko.
Faiceu: Kawlram hi Democracy ram ah a thleng hrim lai tiah na ruah maw? A thleng hrim lai tiin na ruah a si ahcun zeitindah a thlen lai tiah na ruah? Chim duhnak cu ral i tuknak in maw, mipi sandahpiahnak in maw, Kawl ralkap le ralkap lila uknak i chuhnak (an mah le mah thahnak) in maw siloah pakhat khat in maw?
Dr. SNCL: Kanram hi democracy ram ah a thlen hrimhrim lai. Atuan le a hnu deuh tu a si te lai. Zei caah tiah, vawleicung ram 200 reng lo ah hin, dictators hna nih an ukrihmi ram hi ram 10 hmanh a tling lo ti kho a si. Zeitindah aa thlen lai ti mi tu cu ka theih ve lo. Asinain, ralkap uknak kan duh lo ti lawng siloin, ralkap uknak in democracy ah thlen kan duh ko tiah, a herh ning in kan tuan lai, kan tuah lai a ti mi minung kan tam deuh paohpaoh, kanram aa thlennak a ran deuhdeuh a si ko lai. Ralkap uknak a duh lo mi 100 ah 90 nih ral thawhnak in kan doh ngam ni ah kan ram cu a thlen ko lai. Ralkap uknak kan duh lo a ti mi mipi 100 ah 90 nih lam kanzawh (sandah kan piah) ni ah kan ram cu a thlen ko lai. Ralkap uknak kan duh lo timi mipi 100 ah 90 kan um taktak timi ralkap chung ah ralbawi cheu khat nih an theih i, an zumh taktak paoh ah an mah le an mah kar lak ah "Military coup" a chuak lai i, democracy ah a thlen te ko lai. Mipi cung ah zeipaoh aa hngah mi a si ko.
Faiceu: Kawlram (Kanram) hibantukin a thlen a har mi hi zeiruang bik ah dah a si tiah na ruah? Zeilam in dah Kawlram (Kanram) hi thlen a rang bik lai tiah na zumh?
Dr. SNCL: Kan ram hibantukin a thlen a har mi hi kanram chung mipi ruang ah kan si ko. Dictatorship in Democracy ah a thlengkhotu hna tuanbia kan zoh ah cun mipi an si. Kum 26 chung "Iron Fist" in kan ram a kan uk tu Pu Ne Win le BSPP zong tlak lak in a tuah kho tu cu mipi kan si ko. Mipi nih democracy hi kan duh taktak i, thih ngamh in le lungrual tein kan doh ni cu kanram hi military dictatorship in democracy ah a thlen ni a si ko lai.
Faiceu: Aizawl kan rak i ton lio ah khan bia pakhat narak chimbal mi a um. Mah bia cu Kalay University khi South East Asia University chung ah a tha bik ah kan tuah te lai na ti. Mah bantukin Kalay University cu South East Asia University chung ah a tha bik University si ter khawhnak ding thazang Chin mi nih kan ngei maw? Zeitin?
Dr. SNCL: Kalay University khi South East Asia University lak ah a tha bik mi University ah ser kho ding ah "Chance" kan ngeih i, kan ser kho le ser kho lo cu, Chin miphun nih atulio kan ngeih mi "Chance" hi kan hmang thiam le thiam lo tu a si ko.
1988 hnu ah Chin miphun nih Kawlralkap uknak kan duh lo i, ral kan tho. Minung 10,000 hlei ramdang kan phan. Mino tampi cu vawleicung sianghleirun "Universities" thatha ah fimthiam cawmnak "Chance" kan ngei. Hibantuk in "Chance" kan ngeih mi hi 1988 hnu i ramdang a phan mi Chin miphun nih kan hmangthiam ah cun, 2020 ah vawleicung University thatha in, Chin mino 100 reng lo nih field phun kip in Doctorate level tiang kan cawn kho.
Hibantuk in vawleicung ramtha bik a si mi Universities thatha hna in thiamnak sang dang a ngah mi Chin mino hna nih, kan ram ah kan kir than i, Kawl Ralkap nih Chin miphun caah a kan serh piak mi Kalay University ah ca chimh cio hna a si ah cun, Kalay University cu, South East Asia ah a tha bik mi Universities tampi lak ah a tha taktak mi University ah kan ser kho lailonak a kong ka thei lo.
Faiceu: Lai Samurai timi na rak tial duh biknak a sullam kha zeidah a si? Tampi "Critic" na rak ton mi cung ah zeitin dah na ruah?
Dr. SNCL: Lai Samurai timi Article kha kan miphun nih kan ton cuahmah mi kan si ning taktak "Reflect" tuah hlah seh law, a ho hmanh nih rel zong an huam lai lo i, ceih zong an huam lai lo, "critic" tuan zong an duh lai lo. Kan miphun chung ah Pastor cheu khat le Krifabu upa cheu khat sining taktak "Reflect" a tuah caah soisel le ceih tampi a tong tiah ka ruah.
Ka tial duhnak sullam cu Pathian zumh huaha lo, mah sining quality le quantify i, mi cung cuang si kho tung lo, Biaknak le Khrihfa sinak hlei ah kai in, Chin miphun hna kar lak ah "Elite" class si duh mi Pastor cheu khat le Khrihfa upa cheu khat kha Meiji Siangpahrang chan lio Samurai hna he an i lo ngai caah, "Comparative Analysis" tuah in ka tial mi a si ko.
Faiceu: By the way, Aung San Suu Kyi hi Kawl Ralkap nih zeitin an tuah lai? Thong maw a thlak lai, culoah cun inn ah maw an hren lai?
Dr.SNCL: Kawl ram "Bei Din Saya" pawl hal hna law an theih bik lai. Kei cu "Bei Din" ka thiam lo i, a ruah awk bak ka thei lo. Pu Than Shwe i "Beidin Saya" nawl a si ko lai. Cucu kan van a chiatngainak a si.
Faiceu: Tutan Malaysia na rak tlawnnak bik kong hi tah?
Dr. SNCL: Malaysia Chin miphun hna tlawn kaa timh a voi thumnak ah ka rak phan kho mi a si. CNF nih policy a ngeih mi pakhat a si mi, Chin miphun hna ramdang an kal i, harnak le lungretheihnak an ton tik ah, an phaknak ram dan le dun chung in siseh, international dan le dun chung in siseh, minung sinak covo an co khonak caah CNF nih kan si kho chung in rian kan tuan lai tiah a ti ning tein ka rak ra mi a si ko.
Faiceu: Chin mipi sin ah biatawi rak kan cah piak kho law kan i lawm ko hnga?
Dr. SNCL: Kapa nih ka ngakchia tein thla a rak cam tawn mi cu "Bawipa, ka fa le hi an sual tuk ko nabuin na dawtnak cu ruahti bantuk in thingro le thinghring hna thleidan lo in a surh hna bantuk in na thluachuah hi a cung ah rak sur ter ve ko. Asinain, na dawtnak ruah ti bantuk in a sur mi cu thinghring hna caah, an thannak a si i, thingro hna caah, an rawpnak a si. Ruahti bang a sur mi na thluachuah hi an theihthiam lo i, thing ro hna bantuk an si sual ah cun, Bawipa na duh ning si ko seh" ti mi hi a si.
Pathian nih Ram pakhat "Chinland" a kan pek. Miphun pakhat "Chin miphun" ah a kan serh. Miphun dang hna bantukin kan miphun kong kan mah tein khuakhan lairel hna seh tiah a kan duh. Asinain, Kawl Ralkap uknak ruang ah Pathian pek mi Chinland ah kan um kho lo i, Pathian nih miphun pakhat ah serhmi Chin miphun sinak a tlau cuahmah. Hilio caan ah Pathian pek mi Chinland le Pathian nih Chin miphun tiah akan serh mi hna kan mah tein khua khan lairel khonak nawl "Self-determination right" ngeih khonak caah dohthlenhnak "Revolution" kan miphun nih kan tuah mi ah i tel lo hi, thingro bantuk kan si ko tiah ka ruah.
Malaysia in Ram Thumnak "Third Countries" a phan mi hna, Chin miphun dohthlenhnak ah kan i tel duh lo i, kan duh paoh in khua kan sa ah cun, thingro kan si lai i, kan hmuh mi Pathian thluachuah hi kan rawpnak tu a si te lai timi hi Third Countries a phan mi Chin miphun hna sin ah Kapa thlacamnak bia ka cah duh mi a si. Cu ve bantukin ramchung ummi hna siseh, ram leng um Chin miphun vialte nih hibantuk in ruahnak hi kan ngeih kho hi ka duh ngai mi a si.
Faiceu: Bia kan in halmi na kan leh caah kan i lawm.
Dr. SNCL: Kei zong ka lawm tuk ve. Kuala Lumpur i IMBI hi ka khua atla ngai ko cang hih.
Dr. Salai Ngun Cung Lian le Faiceu biaruahnak hi Faiceu Journal:Vol.1, No.23 i chuahmi a si.